 | | Pháp lam thời Nguyễn |
Cả nhà ông ta nhiều đêm mất ngủ vì thỉnh thoảng trong tủ gỗ quý ấy nửa khuya nghe có tiếng chuông vọng ra, như chừng có ai lấy chiếc đũa gỗ gõ nhẹ vào. Bật đèn và đến gần tủ vẫn thấy cửa tủ đóng, tiếng chuông im hẳn và không có ai cạnh đó. Nhiều lần như thế người nhà đâm hoang mang, lo sợ cái "chuông ma".
Từ sau lễ hội Vu lan đến 30 tháng bảy âm lịch, người ta thường bày những mâm cúng cô hồn ra ngõ. Trong nhà, gia chủ cũng có thể nhân tiện dọn thêm mâm rượu, để người sống họp mặt ngẫm lại sự đời và tích xưa chuyện cũ. Bên một mâm như thế, hồi đầu tuần này, một nhóm bạn thích chơi cổ ngoạn tụm năm tụm ba bên góc phố chuyên bán "đồ mỹ nghệ" Lê Công Kiều ở TP.HCM để nói chuyện đông chuyện tây... Lúc ngà ngà hơi men câu chuyện chợt xoay quanh các loại ma "truyền thống" xứ ta như ma da (nhận chết người dưới nước), ma trơi (lập lòe trên bờ), ma dú (giấu người trong bụi tre), rồi cao hứng có ông vọt miệng hỏi: "Thế đồ cổ có ma không?". | 
| 
| | Phù điêu hình người | Mâm đồng chạm thủng "Phúc Lộc Thọ Khang"
của nhà sử học Nguyễn Đình Đầu | Bậy nào! Các lâu đài, cung điện, bảo tàng và những địa chỉ văn hóa trong nước ngoài nước xưa nay chứa đầy cổ vật, có ai sợ chúng lôi ma kéo quỷ tới hù dọa ta đâu? Nên câu hỏi "đồ cổ có ma không?" là câu hỏi "giả", không thể đem lại lời đáp "thật" cho hợp lý được. Ừ, cho là không hợp lý, song nếu "hợp tình" hãy phải lắng nghe đã chứ - có người bẻ lại và dẫn chứng lời trăn trối của cụ Vương Hồng Sển rằng, sau ngày nhắm mắt cụ nguyện một nửa linh hồn sẽ ở lại giữ ngôi nhà cũ mang tên Fondation Vương Hồng Sển của mình (nhưng đến nay Fondation đó vẫn chưa được thiết lập). Còn một nửa kia xin quanh quẩn nơi Viện Bảo tàng Sài Gòn (tức Bảo tàng Lịch sử Việt Nam - TP.HCM hiện nay) là nơi trước kia cụ đảm trách quản lý, cũng là nơi đang lưu giữ ngót nghét khoảng 1.000 món đồ cổ do cụ hiến tặng Nhà nước mà lúc sinh thời cụ rất cưng quý chúng. Lời ấy được Ban giám đốc Bảo tàng lặp lại rõ ràng trước công chúng trong lễ khai mạc trưng bày chuyên đề đồ gốm Vương Hồng Sển. Vậy nếu cụ Vương phân linh để về hai nơi ấy như ước vọng thì chẳng phải là điều xa lạ so với quan niệm tâm linh của ông bà ta xưa.  | | Trầm tư (cổ vật đá Óc Eo) | Cho đến nay, con cháu theo đó vẫn mở rộng cửa để vong linh tổ tiên và những người khuất mặt trong thân quyến "vào tới nhà mình" những ngày giỗ, ngày Tết. Các cụ hiện về để chung vui và phù hộ con cháu ăn nên làm ra, thăm lại nhà xưa chốn cũ, chứ không phải để hù dọa, phá phách như các loại ma mà người ta hay sợ nhưng lại thích nghe kể về chúng, chẳng hạn chuyện cái ấm trà, tráp đựng trầu và quả chuông quái lạ dưới đây. Hồi đó, khoảng giữa thập niên 1960, có hai người lạ mặt từ Đà Nẵng đi xe đò vào phố cổ Hội An, mang theo ba món đồ cổ trên, đến gõ cửa chào mời các vị chủ nhà có tiếng quanh xóm Chùa Cầu như bác Thoại, bác Hoàng, bác Cửu Can, Bảy Thạnh, Ba Quý, cả những người Hoa cư trú lâu đời sát chùa Quảng Triệu như ông bà Xú bán tạp hóa, ông bà Xường chủ lò bánh mì. Người bán giới thiệu đây là những món đồ cổ ở hoàng cung và tôn miếu vua Gia Long, Minh Mạng, bị quân Pháp vơ vét rớt dọc đường, hoặc chưa kịp biển thủ phải để lại phát tán ra ngoài dân sau biến cố "kinh đô thất thủ" năm 1885 và ông bà họ mua lại, nay họ túng quá đem bán với giá 500.000 đồng (thời giá lúc ấy khoảng 900 đồng một tạ gạo). "Dường như sau mỗi món đồ cổ đều có linh hồn của những người đã chết theo đuổi vì say mê. Khó biết được chính xác một món đồ quý lâu đời đã qua tay của bao nhiêu người chủ cũ. Nếu tìm hiểu cặn kẽ gốc gác ấy thiết tưởng sẽ góp phần bổ sung tiểu sử cổ vật cũng như soi sáng thêm dấu vết giao lưu văn hóa, mỹ thuật, thương mại qua các thời”. TS Thông Thanh Khánh (Nhà nghiên cứu văn hóa Chăm) Rẻ mắc chưa nói, chỉ riêng lai lịch món đồ rao bán đã rất thu hút rồi. Nhưng đồ giả hay đồ thật quả phải nhờ tới "tay chơi" thứ thiệt mới rành. Đến cuối ngày, một phú gia gần cửa hàng Phi Yến bên chợ Hội An đã mua với giá rẻ chỉ còn 1/3 giá nêu trên. Người mua mang cái ấm trà và tráp đựng trầu cất vào chỗ riêng, còn quả chuông đồng có khắc chữ được để trong tủ gỗ quý. Cũng từ hôm đó, cả nhà ông ta nhiều đêm mất ngủ vì thỉnh thoảng trong tủ gỗ quý ấy nửa khuya nghe có tiếng chuông vọng ra, như chừng có ai lấy chiếc đũa gỗ gõ nhẹ vào. Bật đèn và đến gần tủ vẫn thấy cửa tủ đóng, tiếng chuông im hẳn và không có ai cạnh đó. Nhiều lần như thế người nhà đâm hoang mang, lo sợ cái "chuông ma". Hư thực mức nào chưa rõ, chỉ biết không lâu sau ông phú gia ấy lại mang cái chuông kia ra Đà Nẵng để bán đổ bán tháo cho xong, nhưng tiếng xầm xì về đồ cổ có ma vẫn còn lưu truyền quanh xóm chợ. Số người tin dị đoan bảo đồ cổ có ma là do sự luyến tiếc của người chủ cũ đã chết. Người này khi sống quá đam mê món đồ, nên không rời nó được, hồn cứ lởn vởn đi theo. Hoặc túng thiếu phải bán rẻ. Hoặc bị kẻ khác dùng thủ đoạn cướp đoạt. | 
| 
| | Thần đầu voi | Tượng đồng (Văn hoá châu Á) | Tất cả gây nên "ma sự" quanh các món đồ cổ để trong nhà. Về phía người sống, không thiếu những kẻ lừa lọc làm giàu bằng cách bán đồ cổ giả và thi thố mánh khóe để sát phạt nhau. Vì thế khi nói đến thị trường đồ cổ nhiều người nghĩ ngay tới một "thế giới ngầm" lạnh lùng, ma mãnh, đầy tiêu cực. Theo bà Tú Anh, một người quen biết trong thế giới ấy, bảo rằng đừng nghĩ phải có rất nhiều tiền mới chơi đồ cổ được vì: "Hiện nay với 50 ngàn đồng là bạn có thể sở hữu một chiếc rìu đồng chế tác cách đây hơn 2.000 năm và vài ba chục ngàn thôi cũng tìm mua được một món đồ gốm làm từ mười mấy thế kỷ trước. Đừng sợ thế giới đồ cổ. Đó không chỉ là thế giới mà những người giàu có mới bước vào được. Đó cũng không chỉ là thế giới của toàn những kẻ suốt ngày sát phạt nhau hoặc tìm cách lừa lọc nhau". Cần bàn thêm với bà Tú Anh về nội dung trên. Nhưng rõ ràng thế giới ấy không chỉ "lắm ma", mà còn có mặt những nhà sưu tập, nhà nghiên cứu và những tâm hồn đam mê cái đẹp, hoài cổ và hoài cảm mênh mang... Nhiều bảo vật triều Nguyễn nay lưu lạc về đâu?  | | Tượng Phật bằng ngà tại Bình Thuận | Tài liệu lưu trữ chưa xuất bản ở Văn khố Bộ Ngoại giao Pháp (Paris) do Nguyễn Xuân Thọ dẫn, Nguyễn Ngọc Cư dịch và nhà nghiên cứu Phan Thuận An trích in trong bài viết của mình trên Tuyển tập những bài nghiên cứu về triều Nguyễn do Sở Khoa học-Công nghệ và Môi trường Thừa Thiên - Huế kết hợp Trung tâm Bảo tồn di tích cố đô Huế xuất bản trước đây, ghi rằng khi vua Hàm Nghi và hoàng gia xuất bôn khỏi kinh thành sau biến cố "thất thủ kinh đô" năm 1885, thiếu tướng Prudhomme đã để thuộc hạ cướp bóc bảo vật ở hoàng cung trong rất nhiều ngày. Một chứng nhân của cuộc cướp bóc ấy kể cho J.Chesneaux nghe và Chesneaux ghi lại chi tiết sau: "Người Pháp đã lấy trong trại cấm vệ quân 113 lạng vàng, 742 lạng bạc, 2.627 quan tiền; tại cung bà Thái hậu Từ Dũ 228 viên kim cương, 266 món nữ trang có nạm kim cương, hạt trai, hạt ngọc, 271 đồ bằng vàng, 1.258 nén bạc, 3.416 lạng vàng; tại các tôn miếu thờ vua Thiệu Trị, Minh Mạng, Gia Long, chứa đầy vật phẩm riêng của các tiên đế dùng lúc sinh thời, hầu hết những thứ có thể tiện mang đi như: mũ miện, đai áo, thảm, đệm, triều phục, long sàng và bàn tròn xoay chạm trổ, hoành treo vũ khí, tráp trầu, ống phóng, chậu thau, hỏa lò, đỉnh trầm, bình pha trà và khay chén... Kho tàng trong hoàng cung đã mất đi gần 24 triệu quan vàng và bạc. Cuộc cướp cạn ấy kéo dài trong hai tháng còn gây tai tiếng hơn cuộc cướp phá lâu đài nghỉ mát của hoàng đế nhà Thanh ở Bắc Kinh...". Sau này vua Đồng Khánh nhiều lần đòi Pháp trả lại kho tàng quý giá đã bị cướp đoạt nhưng không được đáp ứng. Theo Thanhnien |
